A search into the culture of the mind
in an attempt to reconstruct events
and explore the empty memories
recollected in parts and potsherds
carving a way into reexperience and awareness
"The past is not
dead. It's not even the past." cit. William
Faulkner
Kort algemeen.
De meest ernstige en pathologische vorm
van dissociatie is de Dissociatieve Identiteits
Stoornis (DIS), vroeger ook wel de Meervoudige
Persoonlijkheids Stoornis (MPS) genoemd.
Dissociëren is zoals uit bovenstaand
blijkt, iets wat iedereen kan of kan overkomen:
het is als het ware een afstand creëeren
vanzichzelf, (een
werkelijkheid buiten zichzelf, een werkelijkheid
op afstand). Daarnaast heeft men
soms bepaalde gebeurtenissen uit de persoonlijke
geschiedenis verdrongen.
Iemand met een DIS/MPS echter, creëert
of ondervindt afstandin zichzelfzichzelf, dissocieert binnende zelven, vanwege de fragmentering
van de persoonlijkheid of identiteit.
En heeft amnesie voor alle of sommige
afgesplitste persoonsdelen (ook wel alters
genoemd).
Een Dissociatieve Identiteits Stoornis
(MPS) is een stoornis die oorspronkelijk
ontstaan is vanuit een evolutionaire overlevingsstrategie.
Het ontwikkelt zich in de vroegste kinderjaren
naar aanleiding van ernstige trauma's.
De D.I.S. vindt men aan het einde van het
dissociatieve spectrum en kenmerkt zich
door vele vormen van dissociatieve verschijnselen,
waarbij er tenminste sprake moet zijn van
twee verschillende identiteiten of persoonlijkheden.
Deze worden ook wel alters genoemd.
In het geval van een DIS en omdat babies
en peuters nog geen volledig 'ik' of 'zelf'
of 'bewustzijn' hebben ontwikkeld, is het
hypothetisch mogelijk dat zij symbolen
van traumatische ervaringen opzij zetten.
Omdat zij nog niet in staat zijn om traumatische
gebeurtenissen te verdringen, zoals oudere
(3 jaar of ouder) kinderen en volwassenen
zullen doen.
De basis van elke identiteit of persoonlijkheid
is het geheugen. Bij een D.I.S. ziet men
in meer of mindere mate, een verlies van
geheugen en veranderingen in de identiteit.
De normaal geïntegreerde functies van
identiteit, geheugen en/of bewustzijn zijn
verbroken. Dit wil zeggen dat zij zich belangrijke
persoonlijke gebeurtenissen uit hun levensgeschiedenis
veelal niet kunnen herinneren.
Persoonlijke (traumatische) ervaringen,
met een daaraan gekoppeld gedrag, worden
opgeslagen en uitgedragen door verschillende
persoonsdelen. Dit alles zonder dat de op
dat moment aanwezige hoofdpersoon zich van
deze andere ervaringen of gedragingen bewust
hoeft te zijn.
Omdat iemand met een D.I.S. dus uit verschillende
persoonsdelen of identiteiten bestaat, is
er sprake van een gefragmenteerde persoonlijkheid.
Alters, Deelpersoonlijkheden.
Hoewel het woord 'deelpersoonlijkheid' waarschijnlijk
meer op zijn plaats is, gebruik ik vanaf nu
het woord 'alter', om de eenvoudige reden
dat het korter is.
Bij een trauma verbergt de hoofdpersoon zich
als het ware in de geest om te ontsnappen
aan de levensbedreigende situatie van zo'n
moment. Tijdens een levensbedreigende situatie,
treden er allerlei neurologische processen
in werking, zoals dat ook bij dieren voorkomt,
'fight, flight or freeze'. (zie hiervoor:
neurologische gevolgen
van psychotrauma).
Onbewust worden bij iemand met een DIS dan
alters gecrëeerd, die beter zijn opgewassen
tegen het trauma of er effectiever op kunnen
reageren. Deze alter ondergaat dan ook feitelijk
het trauma, terwijl de hoofdpersoon er zich
(later) niets meer van kan herinneren.
Maar ook kan het gebeuren dat deze 'nieuwe'
alter het leven voor korte of langere tijd
overneemt van de oorspronkelijke (hoofd)-persoon.
Met soms (maar niet altijd) specifiek andere
karakter eigenschappen, zoals extroverter
of introverter, angstiger of juist voor niemand
bang, enzovoort. In de periode dat deze 'nieuwe'
alter er is, doet deze weer eigen ervaringen
op en ontwikkelt (soms) nieuwe talenten of
gedragingen, die veelal te maken hebben met
de afweer tegen het door hem of haar ondergaan
trauma.
Vaak (maar niet altijd) hebben alters een
eigen naam en soms een heel andere gender
identiteit of voorkeur die anders is dan
van de oorspronkelijke persoon. Ook komt
het voor dat alters dieren zijn; een 'dier'
kan tenslotte sterker of veiliger zijn dan
een mens, juist als het om een 'onmenselijke'
traumatische ervaring gaat. Daarnaast kunnen
de verschillende alters een heel andere
fysieke gesteldheid hebben.
Bij mensen met een D.I.S. kan het dan ook
gebeuren dat bijv. één ziek
is met koorts en de andere alter niet, oogmetingen
de ene dag een andere uitslag geven dan
een andere dag, bloedruk metingen die binnen
een paar minuten uitzonderlijk verschillende
uitslagen te zien kunnen geven. Wat overigens
menig arts nogal eens hoofdbrekens bezorgt.
Dit laatste noemt met ook wel: somatoforme
dissociatie. (Lichamelijke dissociatie,
maar net als psychische dissociatie gaat
het om een mentale verstoring).
Door het beeld wat van MPS/D.I.S. geschetst
wordt in populistische films en media verwachten
leken nogal eens dat zij duidelijk de verschillende
alters zouden moeten kunnen onderscheiden.
Dit is echter zelden het geval. Iemand met
een D.I.S. heeft door alles niet alleen
geleerd om zijn/haar eigen bestaan te verbergen
(dood houden, verborgen houden), dus ook
de verschillen tussen de alters. Dit hoort
ook bij het overlevingsmechanisme. Het is
niet zo moeilijk om een voorstelling te
maken over wat er met het slachtoffer zou
gebeuren als 'daders' door zouden krijgen
dat de persoon op wie zij hun agressie of
sadisme richten er op dat moment helemaal
niet meer is.
Om het totaal aan alters te benoemen wordt
nogal eens de term het 'systeem' gebruikt.
Alter
Structuur.
"Er zijn alters die het dagelijks
functioneren op zich nemen, zoals bijv.:
werk, huishouding e.d. en die zich veelal
niet bewust zijn van onderliggende trauma's
van andere alters. Deze (goed) functionerende
alters worden soms 'host' genoemd, maar
een betere beschrijving is O.N.P.'s (Ogenschijnlijk
Normale Persoonlijkheden)". (v.d.Hart;
Nijenhuis, Steele).
Zij worden min of meer weggehouden van traumatische
inhouden binnen het systeem en hebben daardoor
ook een gehele of gedeeltelijke amnesie
(geheugenverlies) voor trauma's. Meestal
zijn dit alters die bang zijn voor controleverlies,
zijn ze erg rationeel en/of emotioneel vervlakt.
Er wordt ook aangenomen dat O.N.P.'s fobisch
zijn voor de traumatische herinnering(en)
én dus ook voor de betreffende alter
die dat heeft meegemaakt. Niet zelden functioneert
zo'n O.N.P. dus min of meer 'los' van de
anderen binnen het systeem.
Daarnaast zijn er (vaak meerdere) alters
die de trauma's hebben doorgemaakt en deze
alters zitten veelal meer verborgen in het
systeem. Ze worden ook wel E.P.'s (Emotionele
Persoonlijkheden) genoemd en deze lijken
vast te (blijven) zitten in het trauma (alsof
de tijd heeft stilgestaan), compleet met
de gevoelens en afweer mechanismen van dat
traumatisch moment toen.
Bij deze alters ziet men vaak reacties zoals:
bevriezing, vluchten, vechten etc. en hiertussen
bevinden zich vaak ook de meer bekende getraumatiseerde
kinddelen.
Hoe extremer en langduriger de traumatische
geschiedenis, hoe extremer of complexer
meestal de dissociatieve stoornis. "Er kan een afwisseling zijn tussen
de O.N.P. en E.P. (primaire structurele
dissociatie). Of men ziet dat een of meer
E.P.'s weer gesplitst zijn maar de O.N.P.
niet, (secundaire structurele dissociatie).
Of dat deze laatste ook weer opgesplitst
is in verschillende delen en soms zitten
enkele van de E.P.'s extreem verborgen en
verschuilen zij zich achter een andere E.P.
en/of O.N.P. (tertiaire structurele dissociatie)".
(v.d.Hart;
Nijenhuis, Steele).
Een D.I.S. vertoont ook vaak kenmerken van
andere dissociatieve symptomen binnen het
spectrum (zie; dissociatief
spectrum)
Stemmen horen
Vaak valt bij D.I.S. de beruchte term, "stemmen
horen".
Schizofrenen en mensen in een psychotische
staat zeggen vaak dat zij stemmen horen
die van buiten komen en waar zij soms 'opdrachten'
van krijgen.
Dit is zelden of nooit het geval bij mensen
die gediagnosticeerd zijn met D.I.S. Deze
patienten zijn zich heel bewust dat de stemmen
die zij horen van binnenuit (van uit het
systeem) komen.
Hiermee wordt dan bedoeld stemmen als 'vreemden'
in het hoofd. ('Vreemden', zijn dan de alters/delen).
En het gaat hierbij om stemmen die overduidelijk
niet uit de eigen gedachten (gang) voort
komen, van de (hoofd) persoon die er op
dat moment is.
Switchen of alterwisselingen.
(Het wisselen van alters wordt switchen
genoemd)
Het kan het gebeuren dat iemand met een
D.I.S. en meestal tot zijn/haar grote schrik
of afgrijzen, in de realiteit een interne
alter het woord hoort voeren of (over) nemen.
De schrik heeft waarschijnlijk te maken
met het dreigende controleverlies van de
persoon die op dat moment de controle heeft
(O.N.P. - Ogenschijnlijk Normale Persoonlijkheid),
die daar zelfs zo bang of fobisch voor kan
zijn, dat hij of zij deze alterstem zelf
niet eens hoort, maar mensen in zijn/haar
omgeving wel.
Op die momenten zal men dan ook vaak te
horen krijgen: "dat heb ik helemaal
niet gezegd" en zullen argwaan en onzekerheid
van de O.N.P. ten opzichte van de buitenwereld
meestal toenemen. Hetzelfde gebeurd als
een interne alter een of andere aktie uitvoert
in de realiteit waar de O.N.P. geen weet
van heeft.
Intern kan het voor de O.N.P. ook een teken
zijn dat een ander het dreigt over te nemen
(het dagelijks functioneren) en/of dat hij/zij
dus blijkbaar niet goed functioneert. Waar
de O.N.P. dan soms weer op gaat reageren
met intensere concentratie of intellectualisering
van problematiek en verwoedde pogingen de
controle te behouden.
Het is dus voor te stellen dat een O.N.P.
erg vermoeid en emotioneel belast kan raken,
als dat zo ettelijke keren heen en weer
gaat. Men ziet dan ook vaak extreme vermoeidheidsverschijnselen
bij iemand die veel dissocieert.
Een leek zou kunnen denken: 'doe niet zo
moeilijk, laat die andere alter er gewoon
zijn'. Maar zo werkt het helaas vaak niet.
Allereerst doordat het een levenslange gewoonte
geworden is. En ten tweede: andere alters
hebben veelal een heel andere preoccupatie,
levensstijl e.d. en dan komt men in conflict
met het functioneren binnen de maatschappij.
Bijv.: men kan dan van de ene op de andere
dag het werk niet meer doen wat men al jaren
heeft gedaan of weet niet meer hoe het moet,
kent mensen en bepaalde handigheidjes (nog)
niet etc.
Om maar niet te spreken over het naar voren
komen van E.P.'s, die erg gepreoccupeerd
zijn met hun trauma. Vaak komen deze alleen
naar voren in een veilige therapiesetting
bij een empathische therapeut(e). Zijn er
alters (meestal andere O.N.P.'s) die heel
goed weten wat de realiteit van het 'nu'
is, dan komen die meestal vanzelf en kunnen
de twee verschillende O.N.P.'s elkaar zonder
veel problemen afwisselen, ook zonder dat
ze dat van elkaar merken, of dat het opvalt
in de buitenwereld.
Triggers.
Het komt regelmatig voor bij D.I.S. dat
men last heeft of krijgt van zogeheten 'triggers'.
Een 'trigger' kan een geur, geluid of beeld
zijn, wat een deel of het gehele vroegere
trauma in herinnering brengt. Zoals bovenstaand
al vermeld, reageert een host of O.N.P.
hier fobisch op met ontwijking. Maar de
drang van de E.P. (emotionele persoonlijkheid)
die de traumatische herinnering bewaart
kan zo sterk zijn, dat men last krijgt van
flashbacks, nachtmerries, paniek aanvallen,
eetproblemen, relatieproblemen (waar die
ervoor wellicht niet waren), depressies
enzovoort.
Kortom het hele scala aan symptomen zoals
die voor kunnen komen bij complexe dissociatie.
Ook kunnen gevoelens voorkomen alsof men
ineens niet in zijn of haar eigen lichaam
past. Dat het voelt of het te groot is,
of bijv. zelfs bepaalde ledematen zoals
armen en benen als heel klein ervaren worden,
toebehorend aan een kleuter of 3-jarige,
terwijl de rest van het lichaam wel op normale
lengte lijkt.
Het kan soms ook gebeuren dat men gemakkelijk
verdwaalt en zichzelf terug vindt op vreemde
en onbekende plaatsen.
Anders dan met gewone herinneringen zijn
dit soort traumatische herinneringen feitelijk
altijd opgeborgen geweest, als in een apart
hokje, waar niets meer bij kwam of uit kon
en kunnen zo detaillistisch zijn, dat het
lijkt alsof het net gebeurd is of dat men
er nog middenin zit.
Therapie.
Met name als de patient eenmaal volwassen
is en zich veilig voelt kunnen gehele of gedeeltelijke
herinneringen (E.P.'s) aan vroegere trauma's
bovenkomen in het bewustzijn, (van de O.N.P.('s).
Onder begeleiding van een ter zake kundige
psychiater of psychotherapeut die op de hoogte
is van traumabehandeling, kunnen deze trauma's
dan uiteindelijk verwerkt worden. Helaas is
dit vaak een langdurige, moeilijke en zeer
pijnlijke weg, met valkuilen en vallen en
opstaan, zowel voor de patient als de behandelende
therapeut(e).
Het hangt dan ook af van de wil en kracht
en omstandigheden waarin de patient op dat
moment leeft, of men wel of niet aan trauma
verwerking kan gaan doen in een therapie.
Soms is het raadzaam, of wordt er voor gekozen
de patient alleen te stabiliseren. Dat wil
zeggen, dat deze dan in de eerste plaats leert
omgaan met dagelijkse problemen en de eigen
dissociatieve symptomen.
De uiteindelijke uitkomst van de therapie
zal in de eerste plaats afhangen van de ernst
van de traumatische geschiedenis, de mate
van dissociatie, de levensomstandigheden van
de patient en de kwaliteiten van de therapeut(e).
In elk geval is het mogelijk om binnen een
therapeutische setting en bij een ter zake
kundige en empathische therapeut(e), te genezen
van een D.I.S. of daar uiteindelijk goed mee
om zal kunnen gaan.
Het spreekt vanzelf dat bagatalisering van
de (D.I.S.) problematiek van de patient, desinteresse
van de therapeut(e), verkeerde diagnose stelling,
het kiezen van een vage niet algemeen erkende
alternatieve therapie etc., desastreus kan
uitpakken voor de patient.
D.I.S. is van oorsprong een overlevingsstrategie
en het dissocieren gebeurd onbewust.
Het komt nogal eens voor dat mensen die
beweren een D.I.S. te hebben, gemakkelijk,
veelvuldig en in het openbaar switchen tussen
alllerlei alters. Echter, het (uit) spelen
van alters is iets wat meer riekt naar nabootsing
dan werkelijke overlevingsstrategie en ernstige
twijfel over de echtheid van D.I.S. is in
zulke gevallen op zijn plaats. Vaak worden
in dergelijke gevallen ook nogal eens schrikbarend
hoge aantallen alters opgevoerd. Helaas
is de D.I.S. is een stoornis die veelvuldig
wordt nagebootst.
Diagnose
Er vinden veel misdiagnoses plaats en kreeg
iemand met een DIS vroeger vaak de diagnose
schizofreen, tegenwoordig is het vaak 'borderline'.
Het zou een zeer goede zaak zijn, dat
als er een vermoeden bestaat van een DIS/MPS,
deze diagnose gesteld wordt door op dit
gebied ter zake kundige psychiaters of therapeuten.
Bijv. omdat de desbetreffende therapeut
niet gelooft in het bestaan van de DIS/MPS;
denkt ofvindt dat DIS en het Borderline
Syndroom in elkaars verlengde liggen (Echter,
wat zij niet weg kunnen wuiven zijn de
wetenschappelijke studies die duidelijke
fysiologische verschillen aantonen bij
een DIS en verschillende uitkomsten tussen
een DIS en een BPS als er psychologische
tests worden afgenomen. )
of de therapeut vindt de problematiek
te ingewikkeld en maakt er gemakshalve
borderline van.
Depersonalisatie-Derealisatie kan een dissociatief
symptoom zijn, bij vele persoonlijkheids
stoornissen. Sommige onderzoekers en therapeuten
menen dat de DIS en de BPS in elkaars verlengde
liggen. Dit is echter in strijd met wat
veel DIS patienten zelf ervaren die duidelijke
verschillen ervaren met iemand die BPS heeft
en dit verschil wordt ook gezien binnen
Dis lotgenotengroepen. Daarnaast is het
bekend dat de DIS vaak wordt nagebootst,
soms onbewust.
Dit kan gebeuren als patienten denken dat
het hebben van egostaten hetzelfde is als
het hebben van alters. Echter alleen tussen
alters (van het engelse woord: alter
~ veranderen, wijzigen, of vanuit het nederlandse
woord: alterneren ~ afwisselen)
bestaat amnesie en het hebben van egostaten
is normaal.
Het gebeurd bijvoorbeeld ook nogal eens
dat DIS patienten een diagnose BPS krijgen,
o.a. vanwege automutilatie. Dat laatste
komt echter ook bij veel persoonlijkheids
stoornissen voor. Bovendien is er bij mensen
met een BPS sprake van een min of meer samenhangende
egostructuur, die bij een DIS gefragmenteerd
is. En zo zijn er meer verschillende kenmerken.
Bijvoorbeeld: ego staten zijn geen alters
en alters zijn geen stmmingswisselingen
en dissociatie is een ander proces dan verdringing.
In werkelijke gevallen van DIS/MPS bestaat
er meetsal angst (of fobie) en verlegenheid
of verwarring over het hebben van andere
persoonlijkheidsdelen. Dit in tegenstelling
tot mensen die in allerlei media en TV programma's
opdraven, aandacht vragend voor hun diagnose,
waarbij men zich ernstig af kan vragen of
hierbij geen andere motieven spelen, zoals
aandacht eisen of om door anderen gezien
te worden als 'speciaal en anders'. Raymond
Lloyd Richmond, Ph.D.
Tot
slot
D.I.S. heeft dus vele facetten en kenmerken
die onderling en per patiënt sterk
uiteen kunnen lopen of onderling verschillen.
Men zou kunnen zeggen dat D.I.S. een persoonlijkheidsstoornis
is die bovenal veroorzaakt wordt door buitengewoon
menselijk (mis)handelen.
Vanwege het opleggen van zwijgplicht, ontkenningen
(en daarmee 'ontkenning' van identiteit
en bestaan), levens bedreigingen, toepassen
van extreem en/of sadistisch geweld, vernederingen,
continue verklaringen gek te zijn of een
fantast, enzovoort.
Immers als er over traumatische gebeurtenissen
gesproken had mogen worden en er begrip,
empathie en opvang zou zijn voor de kinderen
die dit ondergaan, zou fragmentatie en identiteitssplitsing
(D.I.S.) nooit zijn ontstaan en in stand
hoeven te worden gehouden.